Li her devera cîhanê jin rastî tundiya mêr-dewletê tên û ji bo 25’ê Mijdarê Roja Têkoşîna li Dijî Tundiya Ser Jinan a Navneteweyî amadekariyên daketina qadan dikin. Li gorî daneyên Platforma Em ê Pêşî li Cînayetên Jinan Bigirin; tenê di meha cotmehê de 48 jin di encama tundiya mêran de hatin qetilkirin. 23 jinan jî bi awayekî guman jiyana xwe ji dest dan. Ji ber ku dewlet mekanîzmayên heyî naxebitîne û faîlan diparêze, êdî mal, kolan û bajar jî ji bo jinan ne bi ewle ne. 

 

Ji bo 25’ê Mijdarê çendek roj mane û em jî bi jinên Wanî re axivîn. Jinan, daxwazên xwe yên ji bo wekhevî, azadî û bêtundiyê anîn ziman. 

 

JIN DI EWLEHIYÊ DE NÎNIN

 

Ji welatiyan Sevda Kaya diyar kir ku ew li vî welatî xwe biewle hîs nake û wiha got: “Ez baş dizanim ku ne ez tenê, hemû jinên vî welatî ji ber canê xwe bifikar in. Em dixwazin ku tevdîrên pêwîst bên girtin. Ji ber negirtina tevdîran heta niha gelek jinan jiyana xwe ji dest dan. Hema hema her roj herî kêm 4 jin tên qetilkirin. Bi dehan jin di bin navê ‘întîxarê’ de tên qetilkirin. Heke ez li ser xaka lê ji dayik bûm û mezin bûme xwe di ewlehiyê de hîs nekim, heke ez bi tirs û fikar li kolanan bigerim, wê demê ev pirsgirêkeke mezin e. Lewma divê meqamên erkdar tavilê vê pirsgirêkê çareser bikin.”

 

NECEZAKIRIN ZILAMAN DIPARÊZE

 

Kaya, anî ziman ku jin di heman demê de rastî tundiya psîkolojîk jî tên û wiha got: “Cezayê pêwîst li kujeran nayên birîn. Li eywanên dadgehan qravatê li xwe dikin, xwe weke bêguneh nîşan didin û mixabin ev bi kêr tê. Cezayên kêm didin wan û piştre tên berdan. Divê ev wiha nebe. Em jin dixwazin tevdîr werin girtin û cezayê heq dikin bidin faîlan.” 

 

Halîme Kutlu jî bi lêv kir ku divê kesek li dijî tundiya ser jinan bêdeng nemîne û wiha pê de çû: “Her roj bi dehan jin bi tundiya zilaman re rû bi rû dimînin û tên qetilkirin. Cezayên mîna xelatê didin faîlan. Mirovekî qetil dikin lê di navbera 5-10 salan de cezayê didin. Divê ev wiha nebe û cezayên giran bidin wan. Ji ber ku ceza nayê dayin, ev kes çawa ji girtîgehê derdikevin îcar jineke din qetil dikin. Divê jin xwe li ser pêyan bigirin û xwe berhewceyî zilaman nekin. Dema berhewceyî zilam dibe, tundî lê tê kirin û tê qetilkirin. Tekane daxwaza me ew e ku cezayê faîlan neyê kêmkirin û bên cezakirin.” 

 

PEYMANA STENBOLÊ BILA DÎSA BIKEVE MERIYETÊ 

 

Dilvîn Bor jî got ku her roj bi nûçeyên tundî û cînayetên li dijî jinan hişyar dibin. Bor, wiha domand: “Jin li naverasta kolanan rastî êrişan tên, li pêş çavên zarokên xwe tên qetilkirin. Êdî em ditirsin. Divê tavilê pêşiya van were girtin. Derheqê faîlan tu tiştekî nakin ji ber ku li holê daraz tune ye. Gelek cînayet tên nixûmandin û navê ‘întîharê’ lê dikin. Bila li benda bawerkirina me nebin. Êdî tehemûla jinan a li dijî van cînayetan nema ye. Bila faîl neyên parastin û cezayê heq dikin lê wer birîn. Em dixwazin Peymana Stenbolê tavilê bikeve meriyetê. Îro ji her 10 jinan 9 jê vê peymanê dixwaze.” 

 

‘MA DÊ HETA KENGÎ WIHA BIDOME?’

 

Sînem Durmaz jî bi lêv kir ku cînayetên jinan ên li welêt êdî derketine astekî xeternak û axaftina xwe wiha qedand: “Ma dê heta kengî wiha bidome? Bi dehan cînayetên jinan tên kirin û dinixûmînin. Faîl li derve ne, tundiyê li jinên din dikin û qetil dikin. Weke jineke dixebite dema li derve digerim, neçar dimînim ku li derdora xwe binêrim. Ji ber ku ditirsim û ewlehiya canê min nîne.” 

 

MA / Ozlem Yacan - Bîlal Babat