Kürt Halk Önderi Abdullah Öcalan’ın “Barış ve Demokratik Toplum Çağrısı" ile başlayan süreç, Meclis’te kurulan “Milli Dayanışma, Kardeşlik ve Demokrasi Komisyonu”nun çalışmalarıyla sürerken, Kürdistan'da ekolojik yıkım hız kesmeden devam ediyor. Yaklaşık 41 yıldır uygulanan özel savaş politikalarının bir parçası olan “güvenlik” barajları, maden projeleri, Güneş Enerji Santralleri (GES), Rüzgar Enerji Santralleri (RES), hidroelektrik santraller, orman tahribatı ve petrol arama faaliyetleriyle bölgedeki ekosisteme büyük ölçüde zarar verildi. Yüz binlerce insan,  yaşadıkları topraklardan göç etmek zorunda kaldı.

 

2 BİN 207 ÇED BAŞVURUSU YAPILDI 

 

Kürdistan’da tarihi, kültürel ve toplumsal hafızayı hedef alan ekolojik yıkım politikaları, son bir yılda barış söylemlerinin öne çıktığı bir dönemde daha da yaygınlaştırılarak devam ediyor. Barış ve Demokratik Toplum Süreci açısından sembolik bir temas olarak görülen, MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli’nin Meclis açılışında DEM Partili milletvekilleriyle tokalaştığı 1 Ekim 2024 tarihinden 9 Ağustos 2025’e kadar geçen sürede, Kürdistan kentlerinde hayata geçirilmek istenen projeler bu politik yönelimi açıkça gözler önüne seriyor.

 

Söz konusu tarihler arasında Kürdistan’ın 24 kentinde yer alan 192 ilçede Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından verilen, belirli bir proje veya gelişmenin, çevre üzerindeki etkilerinin belirlendiği 2 bin 207 adet Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) başvurusu yapıldı. Yapılan başvurular için 625 “ÇED gerekli değildir” kararı verilirken, 149 tanesi için “ÇED olumlu” kararı verdi. 753 ÇED başvurusu için işlenen resmi süreç başlatılırken geri kalan başvurulardan bazıları ret/iade edilirken bazıları için halk katılımlı toplantı yapılması kararları verildi. En fazla ÇED başvurusunun yapıldığı kent 207 başvuru ile Dîlok olurken, “ÇED gerekli değildir” kararlarının en fazla verildiği kent ise 58 karar ile Xarpêt oldu. Bir önceki yıl aynı tarihleri kapsayan 1 Ekim 2023 ile 9 Ağustos 2024 tarihleri arasında yapılan toplam başvuru sayısı 2 bin 655 olurken, Dîlok (Antep), Şirnex (Şırnak), Meletî (Malatya), Erzirom (Erzurum), Sewas (Sivas) kentlerinde yapılan başvuru sayılarında artış gösterirken, 18 ilde azaldı Dersim'de ise aynı kaldı. 

 

ŞIRNEX’TE EKOKIRIM HIZLANDIRILDI

 

2013-2015’te Kürt Halk Önderi Abdullah Öcalan ile geliştirilen diyalog sürecinin sonlanmasının ardından kalekol ve karakolların etraflarında ekolojik tahribat sürdürülüyor. Kürdistan’da ekokırım politikalarının hayata geçirildiği kentlerin başında Şirnex ve ilçeleri geliyor. Uzun yıllardır "Güvenlik" gerekçesiyle yaşanan orman kıyımı, petrol ve maden faaliyetleri ile baraj ve HES'lerle kentin her noktasında büyük bir tahribat yaratıldı. Kentte 1 Ekim 2014 ile 9 Ağustos 2025 tarihleri arasında 116 ÇED başvurusu yapılırken bunlardan 49’u için “ÇED gerekli değildir”, 4 tanesi için “ÇED olumlu” kararı verildi ve 42 başvuru ile ilgili süreç başlatıldı. Yapılan başvurular en çok GES, petrol arama, maden kırma, eleme ve yıkama alanlarında olurken aynı tarihler arasında bir önceki yıl yapılan başvuru sayısı 85 olmuştu. Şirnex’ta artan ÇED başvuruları ile ekokırım hızlandırıldı. ÇED başvurularının yanı sıra kentte uzun yıllardır askerlerin gözetiminde korucuların eliyle Besta, Gabar ve Cûdî başta olmak üzere onlarca noktada ağaç kesimi gerçekleştiriliyor. Su kaynakları açısından zengin olan kentte, süre gelen ekokırım politikaları nedeniyle en fazla su kaynaklarına sahip olan Elkê (Beytüşşebap) ve Qileban (Uludere) hattında birçok su kaynağı, Hezex (İdil) ve Silopiya (Silopi) da gölet ve dereler kurudu.

 

HAFIZA MEKANLARI HEDEFTE

 

ÇED başvurularının yapıldığı alanlarda maden, baraj, GES, RES, HES, orman kıyımı ve petrol aramaları ile tarihi hafıza oluşturan mekanlar hedef alınıyor. Ilısu Barajı projesiyle sular altına gömülen 12 bin yıllık Êlih’in Heskîf (Hasankeyf) ilçesinde olduğu gibi bugünde yapılan güvenlik barajları ve maden çalışmaları ile tarihi mekanlarda hafıza yok edilmeye çalışılıyor. 1 Ekim 2024 ile 9 Ağustos 2025 tarihleri arasından 153 ÇED başvurusunun olduğu Amed’in Licê (Lice) ilçesine bağlı Korxa kırsal mahallesinde, Karayolları Genel Müdürlüğü 8. Bölge Müdürlüğü tarafından "Kalker Ocağı, Mekanik Plent ve Kırma Eleme Tesisi" çalışması başlatıldı. Dinamitlerin patlatılması halinde Xorxa ve Hêdîk kırsal mahalleleri ile 8 bin yıllık geçmişi olduğu bilinen tarihi Birkleyn Mağarası da etkilenecek. 

 

Aynı şekilde Devlet Su İşleri (DSİ) 10. Bölge Müdürlüğü’nün, Şirnex'in Cudî Dağı eteklerinden doğarak Kasrik Beldesi sınırlarında Dicle Nehri’ne karışan Nerdüş Deresi üzerinde hayata geçirmek istediği “Nerdüş Barajı HES ve Sulaması, Malzeme Ocakları, Kırma-Yıkama-Eleme Tesisi ve Beton Santrali Projesi” ile Silopiya'nın (Silopi) Xezayî, Akyıldız, Şivesor, Aynvan, Xirapreşk, Giri kundan köyleri ile, Cizîr'in (Cizre) Behmor, Hebler, Seyrantepe, Şax, Yakacık ve Keruh köyleri sular altı gömülecek. ÇED raporu bakanlık tarafından kabul edilen proje ile tarihi hafıza mekanları olan onlarca alan su altında kalırken, bunlardan Şax köyüdür. 24 Haziran 2024 tarihinde Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından 1'inci derece Arkeolojik Sit Alanı olarak ilan edilen bir köy. Şirnex’ın Qileban (Uludere) ilçesine bağlı Sêgirk (Şenoba) beldesinde yapılmak istenen baraj ile doğa harikası Heftbori de yok edilecek. 

 

Amed'in Pasûr ilçesine bağlı Geliyê Godernê’deki tarihi bölgede ise Silvan Barajı'nın yapımı sürerken, patlatılan dinamitler bölgedeki tarihi Taş Köprü'ye zarar verdi. Barajın yapımı sonrasında 50 köy ile birlikte Süryani, Ermeni ve Kürtlere ait tarihi yerler ile doğa güzellikleri de sular altında kalacak. Yine sular altında kalacak doğa harikalarının biri de Amed’teki Geliyê Godernê Şelalesi. 

Dêrsim’de Munzur Nehri’nin kaynağı olan gözeler de tehdit altında. Gözeler, Erzurum Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu kararı ile 1'inci Derece Doğal Sit Alanı statüsünden 2'inci Derece Doğal Sit Alanı statüsüne düşürüldü. Karara tepki gösteren çevreciler, bu kararla gözelerin şirketlere peşkeş çekilerek talana açılmak istendiğini kaydetti.

 

EKOKIRIMA KARŞI VERİLEN DİRENİŞ 

 

Yaşanan ekokırıma karşı halkların direnişi aralıksız sürdü. Bir çok yerde yapılan eylem ve etkinlikler ile halklar Kürdistan’da ekokırımın son bulması çağrısında bulundu. 1 Ekim 2024 ile 9 Ağustos 2025 tarihinde yapılan bazı eylem ve etkinlikler şu şekilde: 

 

* 6 Ekim 2024: Kulp Kasor Havzası Koruma Platformu öncülüğünde Amed’in Pasûr (Kulp) ilçesinin Kasor Havzası’nda yer alan Gavgas, Kuyê, Awdegês, Arqetîn ve Xuruç mahallelerini kapsayan alanda yürütülen madencilik faaliyetine karşı kitlesel açıklama yapıldı.

 

* 28 Şubat 2025: Şirnex'in Cizîr ilçesinde Devlet Su İşleri (DSİ) 10. Bölge Müdürlüğü tarafından Cudi Dağı’nın en önemli su kaynaklarından biri olan Nerdüş Deresi üzerinde yapılması planlanan Nerdüş Barajı, HES, sulama projesi, malzeme ocakları, kırma-yıkama-eleme tesisi ve beton santrali projesine karşı köylüler kitlesel açıklama yaptı.

 

* 25 Mart 2025: Amed'in Xana Axpar (Çınar) ilçesine bağlı Husikan kırsal mahallesinde kum ocağı için yapılan ağaç kesimine karşı yurttaşlar protesto düzenleyerek direniş başlattı. 

 

* 26 Nisan 2025: Mezopotamya Ekoloji Hareketi ve Şirnex Ekoloji Platformu, “Sende bir ağaç dik, yaşamı yeşert” kampanyası kapsamında 4 yıldır ağaç kesiminin sürdüğü Besta'da fidan dikimi gerçekleştirdi. 

 

* 4 Mayıs 2025: Amed’in Pasûr (Kulp) ilçesine bağlı Cixse kırsal mahallesinde bulunan ve yerleşim yerine 48 metre uzaklıktaki mera alanında kurulmak istenen 30 bin panellik Güneş Enerji Sistemi (GES) kitlesel protesto edildi.

 

* 6 Mayıs 2025: Colemêrg’in Çemka köyünde 5 yıldır Ölmez Meskan Madencilik şirketi tarafından maden arama çalışmasına karşı köylüler eylem başlattı. 

 

* 7 Mayıs 2025: Mêrdîn’in Rişmîl (Yeşilli) ilçesine bağlı kırsal Zeytuna mahallesinde AKP’li Rişmîl Belediyesi tarafından yapılmak istenen GES’e karşı eylem gerçekleştiren köylüler, kepçelerin alana girişine izin vermedi.

 

* 20 Mayıs 2025: Semsûr’un (Adıyaman) merkez ilçesine bağlı Fahrikan, Mala Bawa, Kistan, Mala Qasa, Axçalı, Azikân, Mala Pape köylerinde yaşayan yurttaşlar, Alaska Madencilik tarafından yapılması planlanan taş ocağına karşı eylem başlattı.

 

* 21 Mayıs 2025: Şirnex’in Gabar, Cudî ve Besta bölgelerinde devam eden ağaç kesimi ve doğa talanına karşı Şirnex Ekoloji Platformu, kitlesel yürüyüş ve basın açıklaması gerçekleştirdi.

 

* 3 Haziran 2025: Mêrdîn'in Artuklu ilçesine bağlı Akres kırsal mahallesi sakinleri, GES kurmak isteyen şirketin kepçelerini mahalleye almadı.  

 

* 9 Haziran 2025: Dêrsim’in Xozat (Hozat) ilçesine bağlı Bargini köyü ile Pêrtag (Pertek) ilçesine bağlı Zeve, Orcan ve Desiman köylerinde, 2 bin 200 dönümlük alanda pomza madeni kurulmak istenmesine karşı yürüyüş ve basın açıklaması yapıldı. 

 

* 25 Haziran 2025: Amed ‘in Pîran (Dicle) ilçesine bağlı Pirejmon ve Heridan kırsal mahallelerinde Ölmez Doğu Madencilik tarafından işletilen Kurşun madenine karşı kitlesel basın açıklaması yapıldı.

 

* 29 Haziran 2025: Amed’in Pasûr (Kulp) ilçesinde bulunan Hesandîn Yaylası’nda 6 mahalle ve onlarca mezrayı olumsuz etkileyecek maden projesine karşı kitlesel basın açıklaması yapıldı.

 

* 11 Temmuz 2025: Şirnex’in Qileban (Uludere) ilçesine bağlı Dêrahînê (Uzungeçit) beldesi sakinleri, Sêrt’ten gelen maden şirketine karşı ayaklanarak şirkete ait araçları beldeden çıkardı.

 

* 20 Temmuz 2025: Êlih’in Sason ile Amed’in Pasur ilçeleri arasında bulunan Zorê Çayı üzerinde Maya Enerji Üretim Şirketi tarafından yapılacak olan HES’e karşı bölge sakinleri ve ekolojistler tarafından yürüyüş ve açıklama yapıldı.

 

* 27 Temmuz 2025: Amed Ekoloji Meclisi, Amed'in Licê ilçesine bağlı Korxa kırsal mahallesinde, Karayolları Genel Müdürlüğü 8'inci Bölge Müdürlüğü tarafından yapılan "Kalker Ocağı, Mekanik Plent ve Kırma Eleme Tesisi" çalışmasına karşı açıklama yaptı. 

 

* 29 Temmuz 2025: Şirnex Ekoloji Platformu, kentin birçok noktasında devam eden ağaç kesimlerine karşı imza kampanyası başlattı ve 10 günde 8 bin 200 imza topladı.

 

* 8 Ağustos 2025: Amed’in Licê ilçesine bağlı Koçmarin Mahallesi’ndeki maden faaliyetleri ve mahallenin suyunun kesilmesine karşı şantiye önünde kitlesel basın açıklaması yapıldı.”

 

MA / Emrullah Acar